Cây trâm bầu còn có tên gọi khác là săng kê, chưng bầu, chưn bầu, tim bầu, song re. Trong dân gian cây trâm bầu được xem là vị thuốc quý giúp nhuận gan, lợi tiểu và điều trị giun đũa, giun kim, sán, hỗ trợ ngăn ngừa ung thư hiệu quả. Ngoài ra theo một số nghiên cứu khoa học, hạt trâm bầu còn có tác dụng lợi mật, kháng khuẩn, lợi tiểu và ức chế tế bào ung bướu.
Trâm bầu là một loại cây mọc hoang phổ biến ở miền Nam nước ta, đặc biệt là các con kênh ven miền Tây. Đây là một loại cây có sức sống dẻo dai và phát triển rất nhanh. Hiện nay cũng có nhiều nơi đã trồng trâm bầu làm dược liệu.
Cây trâm bầu là loại cây thân gỗ nhỏ với chiều cao từ 2 – 10m hoặc có thể lên đến 12m. Thân cây phân thành nhiều cành ngắn, khi cành rụng hết lá nhìn giống như gai nhọn, cành non có hình 4 cạnh và mép cạnh có rìa mỏng.
Lá trâm bầu mọc đối nhau, cuống lá ngắn, lá có hình trứng dài, chóp lá tù hoặc hơi nhọn và có gốc thuôn. Trên hai mặt lá đều có lông, mặt trên lá có lông nhiều hơn mặt dưới, chiều dài lá khoảng 1 – 7.5cm, chiều rộng khoảng 1.5 – 4cm hoặc to hơn.
Hoa trâm bầu gồm nhiều hoa nhỏ màu vàng nhạt, thường mọc ở đầu cành hoặc ở nách lá.
Quả trâm bầu lớn có 4 cánh mỏng, có chứa một hạt hình thoi và có rìa. Cây trâm bầu thường ra hoa và quả vào tháng 9 – 11 hàng năm.
 |
| Dân gian dùng loài trâm bầu để trị giun, sán. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/ |
Theo y học cổ truyền
Nhân dân thường dùng cây trâm bầu chữa nhiễm sán, giun kim, giun đũa, sốt rét rừng, phong thấp, tiêu chảy và trị đau bụng.
Nhân dân Thái Lan thường dùng dược liệu để trị đau cơ và cầm máu vết thương.
Theo y học hiện đại
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại trâm bầu có các tác dụng sau:
Tốt cho tim mạch: Các nghiên cứu tại Mỹ đã cho thấy tác dụng giúp giảm mỡ máu nên tốt cho huyết áp và tim mạch. Polyphenol, axit gallic là những hoạt chất có tính chống viêm và chống oxy hóa mạnh. Chúng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch và có tác dụng trợ tim.
Công dụng lợi tiểu: Nước sắc từ lá trâm bầu cũng có tác dụng lợi tiểu, giúp cơ thể đào thải các chất độc hại ra ngoài cơ thể qua được tiểu tiện. Tác dụng này được kéo dài trong những giờ sau, giúp cho cơ thể giải độc tốt mà không gây tác dụng phụ.
Công dụng lợi mật: Nước sắc lá trâm bầu có tác dụng tăng tiết mật, giúp cho sự tiêu hóa thức ăn dễ dàng, đồng thời kích thích ăn ngon, gia tăng cảm giác thèm ăn.
Ngăn ngừa và hỗ trợ các tế bào ung thư phát triển: Theo kết quả nghiên cứu của giáo sư Pettit giám đốc viện nghiên cứu ung thư tại Mỹ đã cho thấy chất combretastatin trong vỏ cây trâm bầu khi được chuyển sang dạng phosphate, chất này khi hòa tan trong nước đem bào chế dưới dạng thuốc viên và khi dùng chung với một số chất kháng ung thư như carboplatin, cisplatin, vinblastine phối hợp với hóa trị thì có thể tiêu diệt được 95% các tế bào ung thư. Ngoài ra chất combretastatin giúp ngăn cản lưu lượng máu không cho chuyển oxygen đến tế bào ung thư, làm cho chúng không thể phát triển được.
Hỗ trợ điều trị bệnh HIV: Công dụng này của cây trâm bầu khiến giới y học kinh ngạc. Các nhà khoa học tìm thấy trong trâm bầu chất có thể ức chế loại enzyme quan trọng trong quá trình virus HIV-1 nhân đôi. Nhờ đó, trâm bầu hỗ trợ đắc lực cho bệnh nhân nhiễm HIV trong việc điều trị bệnh.
Hạt trâm bầu có tính kháng khuẩn mạnh và đặc biệt hiệu quả với những loại trực khuẩn gram âm gây nhiễm khuẩn âm đạo, cầu khuẩn gram dương và một số loại vi sinh kháng thuốc kháng sinh.
Các nhà khoa học cũng tìm ra công dụng giúp ổn định đường huyết, hỗ trợ tốt cho bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường tuýp 2.
 |
| Lá trâm bầu khô. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/ |
Bài thuốc trị giun
Trong hạt trâm bầu có tanin, axit béo, oxalat calcium, axit oxalic tự do... có tác dụng diệt trừ nhiều loại giun, đặc biệt là giun đũa và giun kim. So với một số loại thuốc giun, hiệu quả của hạt trâm bầu có thể đạt đến 70%. Người dân một số nước như Thái Lan, Campuchia từ xa xưa cũng có thói quen dùng hạt trâm bầu trị giun.
Cách áp dụng như sau:
Hạt trâm bầu mang nướng rồi kẹp trong chuối chín để ăn. Trẻ em ăn từ 5 - 10 hạt. Người lớn ăn từ 14 - 20 hạt.
Nghiền nát hạt cây trâm bầu rồi trộn với lá mơ lông thái nhỏ cùng bột làm bánh để nặn thành bánh. Sáng sớm hôm sau mang hấp ăn khi bụng rỗng. Lưu ý: Không ăn thêm đồ ăn khác cho đến bữa trưa. Bài thuốc này cần áp dụng 4 - 5 ngày liên tục.
Bài thuốc giúp thải độc gan
Muốn tăng cường giải độc gan, bạn có thể dùng 20 - 30g hạt trâm bầu mang nấu nước uống hàng ngày. Ngoài ra, bạn cũng có thể dùng lá trâm bầu phơi khô nấu cùng lá cây nhân trần làm nước uống nhuận gan, tăng cường chức năng gan.
Bài thuốc chữa xơ gan cổ trướng
Bài thuốc này gồm các vị: 50g lá cối xay, 50g vỏ cây vọng cách, 50g vỏ cây quao nước, 50g lá trâm bầu khô, 200g quả dứa dại, 200g cây ráy gai. Các nguyên liệu trên mang sắc uống mỗi ngày 1 thang.
Bài thuốc chữa nước ăn chân
Dùng 100g lá trâm bầu, 100g lá phèn đen, 100g lá móng tay, 100g lá bạch hạ giã nhuyễn rồi ngâm cùng 100ml rượu trắng. Sau đó dùng nước rượu ngâm này bôi lên chỗ ăn chân ngày 2 - 3 lần sẽ rất nhanh khỏi. Khi dùng không hết bạn có thể đậy kín nắp chai rượu ngâm và để dùng dần. Đây là cách trị nước ăn chân tại nhà vô cùng hiệu quả.
Điều trị giun đất và sán lợn
Nước sắc từ hạt cây trâm bầu có tác dụng trên giun đất và sán lợn. Lá và vỏ cây cũng có tác dụng như hạt. Ngoài ra, rễ trâm bầu còn chữa thương và lá làm thuốc giảm đau, cầm tiêu chảy.
Ngoài những bài thuốc trên, rễ cây trâm bầu còn được dùng để giúp vết thương nhanh lành, lá trâm bầu dùng để giảm đau và trị bệnh tiêu chảy.
 |
| Trâm bầu vị thuốc quý được sử dụng trong nhiều bài thuốc dân gian. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/ |
Trước khi dùng trâm bầu để chữa bệnh, bạn cần lưu ý:
Phụ nữ mang thai và đang nuôi con bằng sữa mẹ không nên dùng các bài thuốc từ trâm bầu.
Không nên dùng các bài thuốc trâm bầu kết hợp với các bài thuốc tây chữa tăng men gan, thuốc lợi tiểu, thuốc trị giun khác.
Trong thành phần hạt trâm bầu có chất oxalate calcium gây nấc cụt sau khi uống. Phản ứng này sẽ tự hết mà không cần chữa trị.
Trong dân gian còn có cây bạc thau, là loại thân dây leo cũng được gọi là cây trâm bầu. Loài này có hoa màu tím hồng, thường trồng làm cảnh. Trước khi dùng bạn nên hết sức lưu ý tránh nhầm lẫn giữa hai loài thực vật.
Cây trâm bầu là một loài thực vật có tác dụng trị bệnh, trị giun. Dù có nhiều công dụng và những công dụng này cũng được khoa học hiện đại công nhận, nhưng trước khi sử dụng bạn nên có sự tư vấn của thầy thuốc.
