Theo Y học cổ truyền hoàng liên có vị đắng, tính hàn và không chứa độc tố, quy vào kinh Tâm, Can, Tỳ, Vị và Đại trường có tác dụng an thần, kháng viêm, khử khuẩn, chống virus. Hoàng liên là thảo dược được sử dụng trong rất nhiều bài thuốc điều trị bệnh của Y học cổ truyền chủ trị tâm hỏa thịnh, đau mắt đỏ, kiết lỵ, lở miệng, đau bụng, thủy đậu, nhọt độc ...
Bên cạnh tên gọi hoàng liên, dân gian còn đặt nhiều tên gọi khác cho loài cây này ví dụ như: vương chi liên, cây chi liên, hoàng liên chân gà, cây sâm hoàng liên,... Trong khoa học hoàng liên được gọi là Coptis teeta Wall.
Cây hoàng liên thuộc nhóm các cây mọc dại, phân bố chủ yếu ở các vùng núi của Việt Nam. Tuy vậy đây lại là một loài dược liệu quý chữa được nhiều loại bệnh và dùng nhiều trong Y học Cổ truyền.
Hoàng liên là cây thân thảo thấp (chiều cao trung bình chỉ khoảng 30cm), sống lâu năm. Lá cây mọc lên từ gốc, mép hình răng cưa được phủ một màu xanh mướt. Hoa hoàng liên nở rộ trong khoảng từ tháng 2 đến tháng 4 và mọc theo cụm nhỏ 3 - 5 bông đầu cành với màu vàng lục rất bắt mắt.
Hoàng liên kết trái vào khoảng tháng 3 đến tháng 6, bên ngoài quả màu vàng, bên trong là màu lục xám hay nâu đen của hạt. Đặc biệt, rễ hoàng liên đặc trưng bởi hình trụ dài, thuộc dạng rễ chùm màu nâu hoặc vàng nhạt. Đến khi phát triển sang giai đoạn trưởng thành rễ sẽ mọc thành củ giống chân gà.
 |
| Hoàng liên còn có nhiều tên gọi khác như vương chi liên, hoàng liên chân gà, sâm hoàng liên. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/ |
Phần rễ và củ của cây được xem là bộ phận tập trung hàm lượng dược tính cao nhất. Do đó người dân thường thu hoạch và tận dụng bộ phận này. Khi cây phát triển được khoảng 2 - 3 năm tuổi sẽ bắt đầu thu hoạch vì đây là giai đoạn cây phát triển với chất lượng dược tính tốt nhất.
Sau đây là một số cách chế biến các bộ phận dược liệu của cây hoàng liên:
Rửa sạch hoàng liên và ủ trong 1 - 2 tiếng để dược liệu mềm ra;
Để nguyên củ phơi khô trong bóng mát. Duy trì phơi khô hoàn toàn trong 1 - 2 tháng rồi bảo quản để dùng dần;
Xắt mỏng dược liệu và đem phơi nơi bóng râm (không cần ánh nắng trực tiếp);
Lấy ra một lượng vừa đủ cho mỗi lần dùng, có thể sao và ngâm rượu hạ thổ. Liều lượng: ngâm từ 2 - 3kg dược liệu tươi với rượu khoảng 40 - 42 độ (10 lít), càng ủ lâu rượu sẽ càng thơm ngon.
 |
| Hoàng liên được bào chế dưới nhiều dạng khác nhau. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/ |
Hoàng liên không chỉ là một loài cỏ dại mà còn được ví như sâm hoàng liên nhờ những lợi ích mà nó đem lại đối với sức khỏe con người. Cụ thể như sau:
Theo Y học cổ truyền, hoàng liên là một loại cây thuốc vị đắng, thuộc nhóm thảo dược quý giá với công dụng:
Sát trùng, thanh nhiệt, khử nhiệt độc, táo thấp;
Chữa trị hiệu quả các chứng như nhiệt miệng, kiết lỵ, nôn mửa, thương hàn, thấp chẩn, tâm hỏa thịnh,...
Theo Y học hiện đại, cây hoàng liên chứa rất nhiều hoạt chất có lợi cho sức khỏe, điển hình là Ethanol, Berberin, Columbamine, Palmatin, Coptisine Coptisine,... Đặc biệt thành phần Berberin với hàm lượng từ 5,5 - 7,5% chứa trong hoàng liên có đặc tính kháng viêm, kháng khuẩn vô cùng hiệu quả.
Bên cạnh đó, hoàng liên còn được ứng dụng để điều trị các bệnh lý sau:
Chữa bệnh ho gà, phòng chống tình trạng giãn mạch máu, điều trị hạ huyết áp và dùng để ngăn ngừa các bệnh lý tim mạch hay đột quỵ;
Khi dùng hoàng liên với hàm lượng vừa phải sẽ giúp kích thích vỏ não hoạt động và củng cố chức năng mật;
Ức chế sự sinh sản và phát triển của một số loại vi khuẩn như liên cầu khuẩn, vi khuẩn tụ cầu, Shigella, bệnh nhiễm khuẩn đường tiêu hóa,...;
Hiệu quả trong việc cải thiện tình trạng mụn nhọt, nổi mề đay, mẩn ngứa, thanh nhiệt, giải độc,...;
Tác dụng an thần, hạn chế hiện tượng lo âu, hồi hộp, căng thẳng,...
 |
| Kết hợp hoàng liên với các dược liệu khác để mang đến hiệu quả tốt nhất. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/ |
Dưới đây là một số bài thuốc từ cây hoàng liên mà bạn có thể tham khảo:
Bài thuốc trị mề đay, mờ vết chàm trên da: Bạn cần chuẩn bị các dược liệu gồm mộc thông, hoàng bá, khổ sâm, hoàng liên mỗi vị 12g, phục linh, thương truật, bạc hà mỗi vị 4g. Pha hỗn hợp với 1 lít nước, đun sôi hỗn hợp tới khi còn một nửa thì bỏ bã, chia nước thành 3 lần uống trong ngày, uống mỗi ngày cho tới khi bệnh thuyên giảm.
Bài thuốc trị tiêu chảy, kiết lỵ: Dùng một lượng bột hoàng liên tán nhỏ khoảng 12g, hòa với nước ấm, chia 3 lần uống trong ngày. Để tăng độ thơm ngon, bạn có thể cho thêm một chút mật ong vào mỗi khi uống.
Bài thuốc trị viêm ruột: Chuẩn bị mộc hương 20g, hoàng liên 80g đều đã được nghiền thành bột, thêm mật ong rồi trộn đều tới khi hỗn hợp hòa quyện lại thì nặn thành những viên nhỏ. Mỗi lần sử dụng từ 2 - 8g thuốc này, dùng với nước đun sôi để nguội, uống 3 lần/ngày.
Bài thuốc trị mồ hôi trộm ban đêm: Chuẩn bị hoàng liên, hoàng cầm, hoàng bá, mỗi vị từ 8 - 12g. Thêm đương quy, thục địa, sinh địa mỗi vị 12g, hoàng kỳ, táo nhân, long nhãn mỗi loại 16 - 24g. Đem hỗn hợp này sắc cùng với nước, uống 1 thang/ngày tới khi bệnh cải thiện.
Bài thuốc giảm mệt mỏi, lo âu, giúp an thần: Dùng 16g xích đan, 20g hoàng liên, 10g cam thảo, tất cả ở dạng bột mịn, đem trộn với rượu trắng nóng rồi vo thành viên nhỏ bằng hạt đậu xanh. Uống khoảng 10 viên/ngày và duy trì tới khi các dấu hiệu của bệnh thuyên giảm.
Bài thuốc trị loét dạ dày tá tràng: Chuẩn bị bối mẫu, trạch tả, hoàng liên, mẫu đơn bì, hạt dành dành mỗi vị 8g, 12g bạch thược, 6g trần bì, 6g ngô thù. Đem hỗn hợp này sắc với 1 lít nước, đun tới khi chỉ còn một nửa thì bỏ bã, chia uống 3 lần/ngày.
 |
| Cây thuốc hoàng liên cần được sử dụng hợp lý và đúng hướng dẫn. Ảnh internet. https://suckhoeviet.org.vn/ |
Cây hoàng liên dù là thảo dược không chứa độc tố nhưng lại có dược tính tương đối mạnh. Vì thế, trong quá trình sử dụng người dùng cần lưu ý những vấn đề sau để tránh gây ảnh hưởng đến sức khỏe:
Cần phân biệt cây hoàng liên với các cây hoa hoàng liên, hoàng liên gai,… tránh nhầm lẫn trong việc sử dụng gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
Đối với người bệnh đang điều trị bệnh bằng thuốc tây y cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng. Không sử dụng bài thuốc từ hoàng liên khi đang trong quá trình sử dụng thuốc Tây.
Một số đối tượng không nên sử dụng gồm: người bị khí hư, thiếu máu, tỳ vị yếu, mất ngủ hậu sản, phiền nhiệt táo khát, huyết hư gây sốt, thủy đậu ở trẻ em, tiêu chảy do dương hư, tỳ vị hư hàn, âm hư, nội nhiệt phiền táo, chân âm bất túc, hư tiết tả,…
Tác dụng của cây hoàng liên có thể cộng hưởng với một số loại thuốc gây hại cho gan vì thế nên thận trọng khi sử dụng.
Phụ nữ đang mang thai hay cho con bú nên thận trọng khi dùng.
Không đồng thời sử dụng cây hoàng liên với các nguyên liệu, dược liệu sau: thịt lợn, cúc hoa, cương tàm, huyền sâm, cây cỏ xước, nguyên hoa, bạch tiễn bì.
Dù có rất nhiều công dụng hỗ trợ điều trị bệnh nhưng trước khi sử dụng bất kỳ bài thuốc nào liên quan đến hoàng liên thì cần tham khảo ý kiến của bác sĩ, dược sĩ chuyên môn trước khi sử dụng để tránh gây ra những ảnh hưởng không mong muốn cho sức khỏe./.
